Gaslighting – czym jest? Jak się przed nim bronić?


Jeśli kiedyś byliście w sytuacji, w której druga osoba pomimo swojego niewłaściwego zachowania skutecznie wmówiła Wam, że to właśnie z Wami jest coś nie tak, najprawdopodobniej padliście ofiarą emocjonalnej manipulacji. To zjawisko przemocy psychicznej określono terminem „gaslighting”. Co to jest, na czym dokładnie polega oraz jak się przed nim skutecznie bronić? O tym w dzisiejszym wpisie.
Gaslighting – czym jest?
Słowo gaslighting pochodzi z języka angielskiego i nie posiada polskiego odpowiednika. Określenie to nawiązuje do tytułu sztuki (a później również filmu) „Gas Light”, czyli Gasnący Płomień. Ten utwór z lat czterdziestych opowiada historię małżeństwa, w którym mąż dopuszcza się zdrady. Żona z czasem zaczyna zauważać różne znaki świadczące o niewierności partnera i w końcu konfrontuje go ze swoim podejrzeniami. Jednak mąż wmawia jej, że to co widzi to zwykłe urojenia i zaprzecza zdradzie. Robi to tak długo, aż w końcu skonsternowana partnerka zaczyna wierzyć, że naprawdę oszalała. Jednym słowem, jego manipulacja powodzi się i to w dodatku z bardzo przykrym dla ofiary skutkiem.
Tę formę psychologicznej przemocy stosują najczęściej osoby z zaburzeniami osobowości – narcyzi oraz psychopaci. Jednak niestety nie tylko oni. Coraz częściej zdarza się, że uciekają się do niej osoby, które poprzez własne kłamstwa, postępowanie lub zwyczajną chęć dominacji próbują za pomocą manipulacji podporządkować sobie partnera, znajomego lub współpracownika, tak żeby zachowywał się zgodnie z ich upodobaniem. Tak może być np. w przypadku niewiernego partnera, który tak jak w przytoczonym powyżej filmie robi wszystko, żeby tylko partnerka przestała wierzyć w swoje podejrzenia i straciła całą pewność siebie.
Co ciekawe, wielu manipulatorów nawet nie zdaje sobie sprawy, że stosuje gaslighting – robi to nieświadomie lub z przyzwyczajenia, traktując jako mechanizm obronny, co jednak wcale nie czyni tego zjawiska mniej szkodliwym.
Jak rozpoznać gaslighting?
Jak więc rozpoznać gaslighting i na niego reagować, żeby nie paść ofiarą tej techniki? Jest kilka typów zachowań, które powinny wzbudzić Twoją czujność i mogą sugerować tę formę psychologicznej przemocy.
Pierwszym z nich jest wmawianie, że jesteś na jakimś punkcie przewrażliwiona, przesadzasz lub wyolbrzymiasz. Takie zwroty najczęściej padają ze strony manipulanta, żeby zwiększyć Twoje wątpliwości dotyczące sprawy, z którą masz problem. Kolejnym krokiem jest poddawanie w wątpliwość Twojego racjonalnego myślenia i sugestie, że to z Tobą jest coś nie w porządku. Jeśli łapiesz się na tym, że ciągle zastanawiasz się, czy nie zwariowałaś, prawdopodobnie ktoś stosuje na Tobie właśnie ten rodzaj manipulacji.
Zwróć też uwagę na to, czy przypadkiem nadmiernie nie przygotowujesz się do konfrontacji i ostatecznie nie rezygnujesz z omówienia ważnej dla Ciebie kwestii z obawy przed niezadowoleniem i pretensjami ze strony drugiej osoby. Sygnałem ostrzegawczym powinno być także uczucie, że ciągle potrzebujesz przepraszać, pomimo, że tak właściwie pomimo chęci poruszenia jakiegoś temat tak naprawdę nie masz ku temu większych powodów. Jeśli zmieniasz zdanie i swoje zachowanie wbrew sobie z obawy, że np. partner Cię zostawi to znak, że relacja nie jest we właściwym miejscu. Jeśli zaczynasz kłamać, żeby uniknąć nieprzyjemnych konfrontacji, czujesz się bezwartościowa i nie jesteś w stanie podjąć samodzielnie żadnej decyzji to już wyraźny sygnał, że powinnaś jak najszybciej szukać pomocy i ucieczki z tego związku.
W prawidłowo funkcjonujących relacjach międzyludzkich powinniśmy czuć się swobodnie i być sobą. Strach to najlepsze narzędzie manipulatora, także pamiętaj, żeby mu się nie poddać i w razie potrzeby szukać pomocy wśród bliskich lub u specjalisty psychologa.
Przykłady gaslightingu
Przykłady przemocy psychologicznej w związkach możemy doświadczać nie tylko w relacjach miłosnych. Gaslighting może wystąpić także w rodzinie, wśród znajomych oraz nawet w miejscu pracy. Manipulacja w stylu gaslightingu to często spotykana forma wywierania wpływu, której celem jest postawienie na swoim za wszelką cenę. Może się zdarzyć, że członkowie rodziny starają się wymusić określone zachowanie. Może się to objawiać np. licznymi sugestiami na temat tego, że kobieta w danym wieku powinna posiadać męża lub dziecko. W przeciwnym wypadku nie jest nic warta. To często utarty schemat, jednak nadal bardzo szkodliwy i psychologicznie przemocowy.
W środowisku zawodowym nierzadko można spotkać się z managerami, którzy manipulacją próbują wymusić u nowych pracowników bezpłatne nadgodziny, rezygnację z urlopu, czy nawet L4. Często zdarza się, że osoby zastraszone czują się tak bezwartościowe, że boją się pójść np. na zwolnienie z obawy przed utratą zatrudnienia, mimo że przysługuje im takie prawo.
Gaslighting, czyli niebezpieczna manipulacja. Jakie skutki powoduje?
Gaslighting to przemoc psychiczna, której nie można bagatelizować. Taki rodzaj manipulacji może być bardzo szkodliwy dla osoby, wobec której jest stosowany. Ofiary najczęściej tracą poczucie własnej wartości, przestają ufać własnym instynktom i poddają w wątpliwość swój osąd i poglądy. Nierzadko kończy się to tym, że nieustannie przepraszają manipulatora tłumacząc się ze swoich zachowań i zatracając siebie. Podczas kiedy w rzeczywistości powinno być zupełnie odwrotnie. Takie sytuacje mogą prowadzić do depresji osób poszkodowanych, a w poważniejszych przypadkach nawet nerwicy i stanów lękowych.
Pamiętaj więc, żeby zwracać uwagę na sygnały ostrzegawcze i żeby zawsze prosić o pomoc, ale także żeby nieść ją innym. Jeśli ktoś z Twojego bliższego otoczenia z niewyjaśnionych przyczyn stał się niepewny siebie i wycofany, warto posłużyć wsparciem w zdiagnozowaniu i zwalczeniu problemu. Być może ktoś zastosował na nim właśnie gaslighting.